Ciekawostka z lasu….

W czasie ubiegłotygodniowego spaceru po lesie dostrzegłem wśród dębowych liści leżących na ziemi kilka, różniących się wyraźnie wyglądem od pozostałych. Do ich spodniej powierzchni przytwierdzone były białe „kulki”
o średnicy ok. 1,5 cm. Wcześniej, na jednym z krakowskich cmentarzy zauważyłem podobne tylko nieco większe twory, także powstałe na liściach dębu. Czym są i co zawierają? Oczywiście dla każdego entomologa jest to zagadka łatwa do rozszyfrowania, podczas gdy dla zwykłego, ale spostrzegawczego obserwatora przyrody, takie dziwne zjawisko musi wzbudzić zaciekawienie. A więc wyjaśniam. Te mniejsze lub większe kuliste twory spotykane często na liściach dębu to wyrośla, określane także w ślad za językiem niemieckim jako galasy.

Są one wynikiem przerostów tkanek roślinnych powodowanych przez larwy lub – co bardziej prawdopodobne przez samice owadów, które nakłuwając pokładełkiem liście składają do nich jaja i wprowadzają substancję powodująco rozrost tkanki kalusowej. Te owady to niewielkie błonkówki z rodziny galasówkowatych, których larwy przechodzą rozwój we wspomnianych wyroślach, znajdując w nich dostatek pokarmu i w miarę bezpieczne miejsce rozwoju. Galas zbudowany jest z czterech warstw, z których wewnętrzna zawiera białka, tłuszcze, a w późniejszym okresie także cukry, które służą odżywianiu larwy. Po zakończeniu rozwoju, dorosłe błonkówki opuszczają galasy, aby złożyć jaja do pączków dębu.
Z drzewem tym związanych jest kilkanaście gatunków błonkówek powodujących powstawanie galasów różniących się zarówno kształtem jak i barwą. W Polsce występują 104 gatunki błonkówek zaliczanych do tej rodziny, a do najliczniejszych zaliczamy widoczną na zdjęciu galasówkę dębiankę oraz rewisia nimizmatka.
Przed laty prof. Stanisław Kapuściński, wybitny entomolog z Wydziału Leśnego naszej uczelni pracował nad kluczem do rozpoznawania tych błonkówek biorąc za podstawę właśnie kształt, wygląd i wielkość wyrośli.
Wyrośla znalazły różnorodne zastosowania. Wykorzystywane są do produkcji atramentu, a w medycynie do wytwarzania środków o działaniu ściągającym czy przeciwbiegunkowym.

Kazimierz Wiech